بسم الله الرحمن الرحیم
«گزارش بررسی تطبیقی دیدگاه‌‌های امام سجادعلیه‌‌السلام با مارتین سلیگمن درباره اضطراب مرگ»

این پایان‌‌نامه توسط سرکار خانم مرضیه عبدالکریمی در مقطع کارشناسی ارشد، رشته روان‌شناسی مثبتگرا نگاشته و در سال 1400 با اخذ نمره کامل به اتمام رسیده است.
مسأله اصلی پروهش، آگاهی از فهم جایگاه اضطراب مرگ در نظریات سلیگمن (به‌‌عنوان پدر روان‌‌شناسی مثبت‌‌گرا) است.
از این جهت که سلیگمن در جدیدترین نظریه خود درباره شادکامی و بالندگی  در قالب مدل پِرما (PERMA) ارائه نموده، راهکار دفع اضطراب مرگ و شیوه مواجهه مثبت با مرگ در عین شادکامی و شکوفایی را تبیین ننموده است.
نویسنده در زمینه چاپ مقالاتی درخصوص اضطراب مرگ، مسبوق به سابقه می‌‌باشد، از این جهت اقدام به بررسی جمع بین شادکامی و اضطراب مرگ در نظریات سلیگمن می‌‌کند. وی به‌‌منظور تبیین دقیق نظرات این روان‌‌شناس احتیاج به یک شاخص دارد. به تشخیص نویسنده بهترین شاخص، دیدگاه‌‌های امام سجادعلیه‌‌السلام است. او علت انتخاب حضرت نسبت به سایر ائمه علیهم‌‌السلام را، مواجهه مستقیم ایشان با مرگ در جریان مصائب عاشورا و استحکام روانی ایشان بعد از فجایع کربلا می‌‌داند‌‌. اعتقاد قوی سلیگمن به دین یهود و همکاری وی با پنتاگون به منظور بهبودپذیری روانی سربازان و جلوگیری از بروز اختلال استرس پس از آسیب  و تولید «برنامه جامع آمادگی سربازان»  نویسنده را ترغیب به فهم چیستی وجوه اشتراک و افتراق دیدگاه-های امام سجادعلیه‌‌السلام و سلیگمن می‌‌کند.
به‌‌سان سایر پایان‌‌نامه‌‌ها، فصل اول اختصاص به کلیات و مفاهیم پایان‌‌نامه دارد. فصل دوم، مشتمل بر سخنان اهل بیت، به‌‌ویژه امام سجادعلیهم‌‌السلام، نظرات اندیشمندان مسلمان و تفکرات روان‌‌شناسان غربی به‌‌ویژه سلیگمن است. در فصل سوم، نویسنده روش تحقیق را که روش کیفی تحلیل محتواست توضیح می‌‌دهد. منابع مورد مطالعه نویسنده؛ حدود 40 اثر از سلیگمن (اعم از فارسی و انگلیسی) و تمام ادعیه و روایات موجود منتسب به امام سجادعلیه‌‌السلام اعم از صحیفه سجادیه (کامله و جامعه)، مناجات خمس عشر، رساله حقوق، روایات کتاب شریف کافی و مفاتیح الجنان (اعم از فارسی و عربی) می‌‌باشد. گفتنی است نویسنده جهت اطمینان از صحت یافته‌‌های خود درباره دیدگاه‌‌های سلیگمن، اقدام به مکاتبه الکترونیکی با وی نموده و نظر نهایی این روان‌‌شناس را به‌‌عنوان سندی بر اتقان مدعای خویش، در پایان‌‌نامه ذکر می‌‌کند. او در فصل چهارم، مبانی دیدگاه‌‌های امام سجادعلیه‌‌السلام و سلیگمن را تشریح کرده، تعریف امام سجادعلیه‌‌السلام از اضطراب مرگ را استحصال نموده و عوامل افزایش و کاهش آن را برمی‌‌شمرد. با تحلیل نظرات سلیگمن و استناد به نامه الکترونیکی او، اعلام می‌‌کند که سلیگمن نظری درباره مرگ و اضطراب ناشی از آن ندارد. در باور سلیگمن، انسان آینده‌نگر به‌‌حدی عمل‌گراست که افکار خود را مشغول مرگ نمی‌کند، همانطور که گذشته در اختیار انسان نیست و نمی‌‌توان درباره آن کاری کرد. در فصل پنجم، نویسنده به معرفی علل سکوت سلیگمن، مقایسه وجوه اشتراک و افتراق دیدگاه‌‌های امام سجادعلیه‌‌السلام و سلیگمن (در قالب جدول)، مقایسه سازوکارهای فعال‌‌کننده مرگ‌‌آگاهی و اضطراب مرگ (در قالب شکل) می‌‌پردازد. در انتها شیوه مواجهه مثبت با مرگ و ترس ارزشی از آن را از دیدگاه امام سجادعلیه-السلام ارائه می‌‌کند. وی معتقد است امام با نظرات روان‌‌شناسی موجود مبنی بر طبیعی و اجتناب‌‌ناپذیربودنِ اضطراب مرگ، مخالف است. امام سجاد«علیه‌‌السلام» بدون آنکه درصدد کاهش اضطراب مرگ باشند از ترس وجودی که همه انسان‌‌ها نسبت به مرگ دارند، در جهت ارتقاء سلامت روان انسان در دنیا و سلامت ابدی او در آخرت استفاده می‌‌کنند. درواقع ماحاصل توجه مؤمن به مرگ، «انتباه مرگ»، «اشتیاق مرگ» و «انس با مرگ» است که در قالب «مرگ‌‌آگاهی»، «مرگ‌‌اندیشی» و «مرگ‌‌پویایی» تجلی می‌‌کند. در نگاه امام، معنای زندگی عطف به معنای مرگ شکل می‌‌گیرد. درحالی‌‌که مواضع سکولار سلیگمن، عمل پراگماتیسم او و ادراک ناقصش از خدا، هستی، انسان، زندگی و مرگ خودبه خود منجر به «تمرکز بر نمردن»، «طول امل» و تولید «اضطراب مرگ» می-شود. مولود چنین دیدگاهی، تعریف زندگی فارغ از یاد مرگ است.
در پایان نویسنده اقدام به ارائه یک مدل از الگوی اسلامی ترس از مرگ می‌‌نماید. ازآنجا که ارائه مدل، هدف نهایی نویسنده نبوده، پیشنهاد می‌‌شود پژوهشی در جهت تبیین و تکمیل این مدل، به‌‌منظور تبیین شادکامی و شکوفایی اسلامی براساس دیدگاه‌‌های امام سجادعلیه‌‌السلام با تکیه بر صحیفه سجادیه انجام شود.

گزارش پایان نامه.pdf