تاریخ خبر:۱۴۰۳ چهارشنبه ۵ ارديبهشت
شرح خطبه اول نهج البلاغه _ جلسه هفدهم _ 3 / 2 1403
امام جمعه کاشان : صفات خدا همیشگی و دائمی است
امام جمعه کاشان : فاعلیت خداوند « لَا بِمُزَايَلَةٍ فَاعِلٌ لَا بِمَعْنَى الْحَرَكَاتِ وَ الْآلَةِ » از ایه 82 سوره یس گرفته شده است « إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ »وقتی خدا چیزی را اراده کند ، موجود باش ، موجود می شود
شرح خطبه اول نهج البلاغه _ جلسه هفدهم _ 3 / 2 1403
امام جمعه کاشان : صفات خدا همیشگی و دائمی است
حجت الاسلام سید سعید حسینی در جمع رئیس، اساتید و اعضاء هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی در ادامه شرح خطبه اول نهج البلاغه اظهار داشت : بخشی که امروز درباره ان صحبت می کنیم صفات خداوند است . علی ع می فرماید : « كَائِنٌ لَا عَنْ حَدَثٍ مَوْجُودٌ لَا عَنْ عَدَمٍ مَعَ كُلِّ شَيْءٍ بِمُقَارَنَةٍ وَ غَيْرُ كُلِّ شَيْءٍ لَا بِمُزَايَلَةٍ فَاعِلٌ لَا بِمَعْنَى الْحَرَكَاتِ وَ الْآلَةِ بَصِيرٌ إِذْ لَا مَنْظُورَ إِلَيْهِ مِنْ خَلْقِهِ مُتَوَحِّدٌ إِذْ لَا سَكَنَ يَسْتَأْنِسُ بِهِ وَ لَا يَسْتَوْحِشُ لِفَقْدِهِ » وجود خداوند ازلی است ، خداوند از عدم ، منزه است . خداوند با همه چیز هست اما آمیخته و پیوسته با انها نیست ، غیر هر چیزی است اما جدا هم نیست . خالق همه چیز است بدون انکه حرکتی کند و ابزار نیاز داشته باشد ، خدا همه چیز را می بیند اگر چه ، منظرگاهی از آفریدگانش هم نباشد . یگانه است ، به مونس نیاز ندارد و از تنهایی وحشت نمی کند . این ها چند صفت از صفات خداوند است . و نکاتی را برای این قسمت از خطبه عرض می کنم
نکته اول : عدم آمیختگی وجود الهی با عدم : امام در این خطبه می فرماید « مَوْجُودٌ لَا عَنْ عَدَمٍ مَعَ كُلِّ شَيْءٍ » خداوند با همه چیز هست اما آمیخته و پیوسته با انها نیست ، چرا با آمیختگی و پیوسته نیست ؟ چرا ؟ چون امیختگی با موجود مادی مساوی با محدودیت است ، با موجودات هم بیگانه و جدا نیست ، زیرا اگر بیگانه باشد ، ما جایی را پیدا کرده ایم که خدا نباشد .
نکته دوم : در رابطه با مَعیّت است ، ما زمانی نبوده ایم ، الان هستیم و بعداً هم نخواهیم بود ، پس خدایی که می گوئیم « هوَ مَعَکُمْ أَيْنَ ما کُنْتُمْ ، کُنْتُمْ : او با شماست هرجا که باشید · » با توجه به این که صفات خدا همیشگی هست ، قبل از این ما به دنیا بیائیم و بعد از این که از دنیا برویم ، این مَعیّت ، چی می شود . جواب این است : این مَعیّت خدا با اشیاء صفت فعلی خداوند است نه صفت ذات خدا ، وقتی صفت فعل شد ، پس انسان ها یا هر موجودی سه حالت داریم 1 _ سابقه عدم 2 _ میانه وجود 3 _ لاحقه وجود 4 _ لاحقه عدم وجود در آینده . وقتی صفت فعل شد ، ابایی نیست که بگوئیم الان هست ، خدا با همه ما مَعیّت دارد ، قبل از این که بیائیم مَعیّت خدا با ما نبوده و بعد از این که هم از دنیا برویم مَعیّت خداوند با ما نخواهد بود .
نکته سوم : نکته بعدی در رابطه با فاعلیت خداوند « لَا بِمُزَايَلَةٍ فَاعِلٌ لَا بِمَعْنَى الْحَرَكَاتِ وَ الْآلَةِ » می باشد . این از ایه 82 سوره یس گرفته شده است « إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ »وقتی خدا چیزی را اراده کند ، موجود باش ، موجود می شود . علامه ذیل این ایه در المیزان جلد 17 صفحه 114 می فرماید : این از ایات برجسته قران است که وجود بخشی و هستی بخشی را برای ما توضیح می دهد که خدا هیچ نیازی در ایجاد کردن به چیزی ندارد وقتی اراده کند . ایا خدا باید این لفظ قول را بکار ببرد ، علامه می گوید ، نه ، حتی لفظ هم نیاز ندارد ، زیرا اگر قرار است خدا به لفظ محتاج و نیازمند باشد ، این خلاف بی نیازی خداوند است . پس چگونه است ، ایا باید مخاطبی باشد « إِذَا أَرَادَ شَيْئًا » اگر شی ای را اراده کند ، خدا می گوید « کُن » ای شی ، تو موجود باش . علامه می گوید ، شی هم نمی خواهد باشد ، که مخاطب خدا باشد پس مخاطب هم نیاز ندارد چون این هم خُلف می شود ، قبل از این که بوجود بیاید باید یک مخاطبی موجود باشد ، تا خدا به او بگوید ، موجود شو . پس این کلام و آیه چیست ؟ علامه می فرماید این ایه در واقع تمثیلی است برای افاضه وجود و هستی بخشی ، خدا وقتی اراده کند به من و شما و هر موجودی که هستی ببخشد با همین صرف اراده موجود می شود . بعد می فرماید ، خدا وقتی اراده نمود ، دیگر ، مهلت بردار نیست ، تغییر هم نمی شود ، اگر شما جایی تدریج می بینید ، ان از اراده الهی نیست بلکه ان شی موجود این نقص را دارد . بعد مثال می زند . خدا در ایه 59 ال عمران « إِنَّ مَثَلَ عِيسى عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ »
همانا مَثلِ آفرينش عيسى نزد خداوند ، همچون مَثلِ آفرينش آدم است كه او را از خاك آفريد و سپس به او فرمود : باش ، پس موجود شد . تا خدا اراده کرد ادم خلق شود ، این موجود امد . یا ایه 50 سوره قمر « وَ ما أَمْرُنا إِلَّا واحِدَةٌ كَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ » و فرمان ما جز يك فرمان نيست آن هم بسيار سريع مانند يك چشم برهم زدن . یعنی امر خدا مهلت بردار ، و تغییر پذیر نیست . اراده خدا محقق می شود .
عضو خبرگان رهبری گفت : در ادامه خطبه علی ع می فرماید به ابزار هم نیاز ندارد ، چرا نیاز ندارد؟ ایت الله جوادی آملی ، در شرح « سَلونی قبل ان تفقدونی » جلد یک صفحه 145 توضیح می دهند و می گویند ، اگر خداوند در اعمال فاعلیت خودش نیاز به ابزار داشته باشد ، محدود می شود . قدرت خدا محدود می شود و برای فهم این مطلب از این حدیث استفاده می کند ، این تفسیر جدید از این حدیث است « مَنْ عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ » كسى كه خود را شناخت خدا را شناخته است . برای این که قدرت نامحدود خدا را درک کنیم که کار سخت و سخت تر برای خدا وجود ندارد و یا به تعبیر ایت الکرسی « وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ » این طور نیست که حفظ آسمان و زمین خدا را خسته کند ، اینطور نیست . می فرماید به خودتان نگاه کنید . از نفس خودِ ما یک مثال می زند و می فرماید این را تطبیق کنید که خداوند این قدرت بی نهایت را دارد . مثال نفس ما که ایت الله جوادی می فرماید این است ، می فرماید : شما یک لحظه ، یک قطره را در ذهن خود تصور کنید ، قطره روی شبنم قرار دارد ، حالا یک اقیانوس را در نظر بگیرید ، به همان راحتی تصور قطره ، اقیانوس در ذهن شما می آید ، شما در تصویر سازی ذهن از یک قطره یا اقیانوس سختی نداشتید ، همچنین مثال دیگر ایشان این است ، تصور یک مورچه ریز یا یک اسمان بزرگ را در ذهن بیاورید . این آسمان خیلی بزرگ است . علم نجوم می گوید فاصله زمین تا اخرین ستاره به مقیاس سال نوری ، « سرعت نور معادل 300000 هزار کیلومتر در ثانیه است » 14 میلیارد سال نوری فاصله است . پیامبر می فرماید ، کل این ستاره ها نسبت به اسمان بالای خودش مانند حلقه است و ان اسمان مانند بیابان وسیع . ایت الله جوادی می فرماید ، شما با قدرت خیال هم مورچه را تصور می کنید و هم این آسمان را و ضمنا بدون هیچ ابزار مادی این تصور را انجام دادید ، اراده کردیم تصور در ذهن ما امد . از این مثال کمک می گیرد « مَنْ عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ » کسی که نفسش این قدرت را دارد پس می تواند بگوید، خدا هم در ایجاد اشیاء این قدرت را دارد . چه شی کوچک یا شی بزرگ
نکته چهارم : امام علی ع در ادامه شرح خطبه می گوید ، خدا به حرکت هم نیاز ندارد . خداوند اگر می خواهد چیزی را خلق کند ، فاعل هست به حرکت هم نیاز ندارد . در اصول کافی جلد یک صفحه 125 از قول امام کاظم ع می فرماید ، اگر خداوند به حرکت نیاز داشته باشد ، خودش نیازمند کسی است که او را حرکت بدهد یا بوسیله ای نیاز دارد که با کمک او حرکت کند و خداوند بی نیاز است . همچنین ائمه استدلال می کنند ، خدا حرکت ندارد و ساکن هم نیست ، چرا ؟ علی ع در خطبه 186 می فرمایند « لا يَجري عَلَيهِ السُّكونُ و الحَرَكَةُ ،... إذا لَتَفاوَتَتْ ذاتُهُ ، و لَتَجَزَّأ كُنهُهُ » اگر خدا حرکت داشته باشد ، ذات خدا تجزیه تجزیه می شود ، اصل ذات و وجود خدا دستخوش تغییر می شود . و ذات خدا تجزیه پذیر نیست .
نکته پنجم : خدا بصیر است . « بَصِيرٌ إِذْ لَا مَنْظُورَ إِلَيْهِ مِنْ خَلْقِهِ » خدا بصیر است ، ما که بصیر هستیم ، باید چیزی باشد که ببینیم . شما هستید و من شما را می بینم ، اما علی ع می فرماید ، خدا بصیر است و نیاز ندارد یک دیده شدنی ، باشد تا ببیند ، به این نیاز ندارد . اصول کافی جلد یک صفحه 107 می فرماید. : بصیر بودن ذات خداوند است ، ولو این که هیچ مرسلی وجود نداشته باشد ، برای سمیع بودن هم این گونه است . هیچ شنیدنی هم نباشد ، باز هم خداوند سمیع است . این ذات خداوند است ، و این که گفتیم خداوند از تنهایی وحشتی ندارد و ارامش دارد « مُتَوَحِّدٌ إِذْ لَا سَكَنَ يَسْتَأْنِسُ بِهِ وَ لَا يَسْتَوْحِشُ لِفَقْدِهِ » این هم استناد قرانی دارد ایه 72 سوره جن و مشابه به این که خداوند همسر و فرزندی نگرفته است و نمی خواهد ، بلکه خودِ خدا و یاد خدا باعث آرامش است